De geweldige geneeskracht van Selaginella bryopteris

Botanische Latijnse naam: Selaginella bryopteris

De Selaginella bryopteris, ook wel bekend als "spike moss," staat centraal in een fascinerend verhaal van wetenschappelijke ontdekkingen en medicinale potentie. Deze opmerkelijke plant heeft de aandacht van onderzoekers getrokken vanwege zijn vermogen om een scala aan ziekmakende micro-organismen effectief te bestrijden. Het geslacht "Selaginella‟ komt over de hele wereld voor en bestaat uit ongeveer 700 tot 750 plantensoorten. Het heeft brede geografische spreiding in tropische gebieden van Amerika, Afrikaans continent, Europa, Japan, Nieuw-Guinea, Australisch en Kamtsjatka schiereiland in Rusland.

Sayur Pakis is een groente die in West Papoea vaak op de markt kan worden gekocht. West Papoea is een onderdeel van Oceanië, en ligt naast de regio Zuidoost Azië.

Selaginella bryopteris heeft mooie bladeren. Deze foto komt uit een botanische tuin in Spanje, gemaakt door: L. Fdez.

Naamgeving Selaginella bryopteris

De Indiase naam is Sanjeevani, soms geschreven als Sanjivani. De naam in Nieuw Guinea, waar het als groente op de markt ligt is sayur pakis. In het Engels wordt deze varensoort ook wel 'spikemoss' genoemd.

De naam "Selaginella" komt van het Latijnse "selago," wat verwijst naar een soort mos, en "bryopteris," een samenvoeging van "bryon" (mos) en "pteron" (vleugel), illustreert treffend de opvallende, vleugelachtige verschijning van de bladeren.

Varens als geneeskrachtige groente

In Zuidoost Azië zie je varens ook op de markt liggen. Vele van deze bijzondere varens zijn uitstekende voeding.

Daarnaast worden ze gebruikt als medicijn. Een van de meest voorkomende traditionele toepassingen van varenbladeren is om ze te gebruiken als wondkruid.

Het blijkt dat vele planten die in de volksgeneeskunde worden gebruikt als wondkruid volgens wetenschappers beschikken over: infectiebestrijdende, bloedstollende, wondgenezende en huidherstellende eigenschappen hebben.

De vorming van nieuwe huid en bloedvaten is een ingewikkeld biochemisch proces, helemaal als het aan de buitenkant van ons lichaam plaatsvindt.

Het blijkt dat de huid sneller herstelt als planten hun fytochemicaliën kunnen afgeven aan de huid. Vrijwel alle kruiden zijn hier goed voor.

In Nederland worden van oudsher koolbladeren gebruikt tegen wonden. Deze zijn lekker groot dus je kunt er wonden mee bedekken, helemaal als het om grotere wonden gaat zoals schaafwonden en snijwonden.

Verder worden kruiden of groenten soms eerst fijngekauwd om de pulp als wondkruid te laten functioneren. Een voorbeeld van een kruid dat eerst tot pulp moet worden gemaakt, voordat het als wondkruid kan fungeren, is duizendblad of Achillea millefolium.

Wilde groente, Geen varens in de groentetuin

Detail van het blad

In West Papoea zie je allerlei bladeren uit de vrije natuur op de markt liggen. Sommige planten zijn niet eens mogelijk om in een tuin te laten groeien. Een daarvan is Selaginella bryopteris. Deze planten hebben schaduw van andere, hoger groeiende bomen en struiken nodig om te floreren als plant.

Ook houden ze van een grond die volledig is bedekt met mos in combinatie met rottende bladeren, takjes en andere plantonderdelen. Verder groeien varens vaak op steile hellingen, op plekken waar mensen niet snel komen.

Dat zijn allemaal redenen waarom het nog niemand is gelukt om een groentetuin bestaande uit enkel varens aan te leggen. Bovendien zijn de planten zo volop in sommige bossen aanwezig dat het aanleggen van een tuin een overbodige activiteit toeschijnt.

Traditioneel gebruik in India

In India is enig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar deze varensoort, die er Sanjeevani wordt genoemd.

Selaginella bryopteris wordt vaak in traditionele Indiase systemen van de geneeskunde zoals ayurveda voor de preventie en genezing van verschillende aandoeningen en voor de behandeling van patiënten met spermatorroe, geslachtsziekten, indigestie, constipatie, colitis, urineweginfecties, koorts, epilepsie, leucorroe, beri-beri en kanker. Het wordt ook gebruikt als een kracht tonicum.

In dit rijtje staat de ziekte spermatorroe. Hiermee wordt bedoeld het te vaak orgasmes krijgen van de man. In vele culturen wordt het als abnormale afwijking beschouwd als een man te veel buitenechtelijke relaties heeft.

Mannen die te vaak moeten plassen, vooral 's nachts, wat ook wel dysuria wordt genoemd, worden behandeld met dit kruid.

De vrouwen in de stammen van de Bastar-regio Chattishgarh gebruiken gedroogde poeders van dit kruid om gynaecologische problemen zoals menstruele onregelmatigheden en leucorroe te behandelen en om weeënpijn te minimaliseren. Kruidenpasta wordt oraal gebruikt door de lokale inheemse bevolking van Songhati, Sonbhadra. Om patiënten met beri-beri en dysenterie te genezen en voor verjonging wanneer het wordt gegeven met koemelk.

Verder is het een middel voor herstel van menstruele onregelmatigheden en wordt het extern gegeven aan zwangere vrouwen voor een gemakkelijke bevalling. Ook is het een traditioneel middel tegen geelzucht.

Varen tegen hitteberoerte

Onderzoekers uit India zien in 2006 al dat oxidatieve stress een reeks aan ziekten kan veroorzaken zoals Alzheimer, Parkinson, aderverkalking, diabetes, obesitas, en mentale ziekten zoals depressie. Wanneer de oxidatieve stress te lang aanhoudt kan het leiden tot celdood, DNA-schade, waardoor kanker veroorzaakt kan worden.

Volgens een Indiase mythologische beschrijving was S. bryopteris in staat om leven te brengen in 'Lakshman', een legendarische engel broer van Lord Ram, toen hij dodelijk werd getroffen door de felle vuurkracht Shaktiwan.

Deze legende wordt meegenomen door de onderzoekers bij hun studie of deze kruiden extract zou kunnen beschermen tegen door hitte geïnduceerde celdood.

Volgens de wetenschappers kunnen allerlei tot dan toe minder bekende antioxidanten helpen tegen oxidatieve stress die een hitteberoerte geeft.

Ook precursors van vitamine A kunnen dat zoals β-carotene en canthaxanthine. Verder meldt men ook de aanwezigheid van antioxidanten buteïne, en α-tocopherol, een soort vitamine E.

De geneeskracht van Selaginella soorten

Een onderzoek uit 2021 laat zien dat deze plant een werking heeft tegen maagzweer.

Maar voordat de wetenschappers hun studie uiteen zetten, meldt men eerst wat de geneeskrachtige werking is van Selaginella soorten in het algemeen. Vaak hebben dezelfde soorten dezelfde medicinale werkingen, doordat er ongeveer dezelfde inhoudsstoffen in zitten.

Traditioneel wordt deze plant gebruikt voor de behandeling van verschillende aandoeningen, bijvoorbeeld cardiovasculaire ziekten, diabetes, hepatitis, gastritis, huidziekten, kankers en infecties van de urinewegen.

Selaginella staat bekend om zijn beschermende aard voor de lever vanwege de grote verscheidenheid aan bioactieve bestanddelen. zoals deluaflavon, sumaflavon, kayaflavone, robustaflavone, podocarpusflavone A, en isocryptomerin.

Enkele Selaginella-soorten vertonen pijnstillende, ontstekingsremmend, anti-mutageen, ontkrampende, kankerremmende, immunostimulerende en RNA-herstellende werking.

Planten die behoren tot het geslacht Selaginella zijn rijk aan steroïden, alkaloïden, secolignanen, caffeoyl, biflavanoïden, fenylpropanonen, lignanen en alkaloïdale glycosidische verbindingen.

Punt van het blad

Bewezen werkingen Sayur pakis

Wetenschappers hebben beperkt onderzoek gedaan naar deze plant, maar uit een opstapeling van alle studies komen er toch een behoorlijk aantal bewezen medicinale werkingen van deze geneeskrachtige groente.

Antibacteriële en anti-protozoale activiteiten,
Tegen oxidatieve stress,
Tegen kanker,
Bij baarmoederproblemen,
Verlichting van hitteberoerte,
Bestrijding brandend gevoel tijdens het urineren,
Geheugenverbetering,
Anti-hyperglycemische activiteit,
Verlichting van maagpijn,
Anti-depressie activiteit,
Tegen aambeien,
Tegen ontstekingsziekten op de huid zoals brandwonden, psoriasis, atopische dermatitis, vulgaris, acne en huidwonden,
Tegen schade op de huid door UV straling van te felle zon of te langdurige aanwezigheid in de zon,
Tegen malaria
Tegen HIV.

Bestrijder van ziekmakende micro-organismen

De Selaginella bryopteris is volgens wetenschappers in staat om de volgende pathogene micro-organismen effectief te bestrijden: Plasmodium falciparum, Leishmania donovani, Trypanosoma brucei, Rhodesiense en Trypanosoma cruzi. Dat zijn niet de minste vervelende jongens.

Zo is de eerste uit deze reeks verantwoordelijk voor de ziekte malaria. Wetenschappers weten ook welke stoffen in deze varensoort de medicinale werking geven: amentoflavon en hinokiflavon.

Varens tegen HIV

Nu is hinokiflavon ook aangewezen als effectief bij HIV-infecties. Het is belangrijk om te beseffen dat er nog geen geneesplanten zijn geweest die mensen van HIV-positief naar HIV-negatief hebben veranderd.

De huidige wetenschappelijke consensus is zelfs dat dat niet kan: iemand zou zijn hele leven HIV-positief blijven. Toch zijn er diverse medische gevallen genoteerd waarbij mensen eerst jarenlang bij testen als HIV-positief werden aangemerkt terwijl ze later jarenlang als HIV-negatief worden aangemerkt.

Hoe dat komt is een wetenschappelijk raadsel, net zoals een soms gehoorde verklaring: dan waren de eerste tientallen testen fout uitgevoerd. Als dat laatste daadwerkelijk waar is dan degraderen artsen die dit zeggen het vertrouwen in de medische praktijk enorm.

Selaginella bryopteris tegen kanker

In 2018 verschijnt er een onderzoek uit India waarbij men ziet dat de flavonoïden in Selaginella bryopteris geneeskrachtig zijn om kanker preventief te genezen.

Deze flavonoïden gaan op een sterke manier oxidatieve stress tegen, de basisoorzaak van vele ziekten, zo ook kanker. Het kan de genen dermate beïnvloeden dat ze niet meer in de stand staan om kanker te ontwikkelen,

Dat wordt de epigenetische werking van een plant genoemd. Ook in 2011 was er al een soortgelijk onderzoek geweest waarbij men ziet dat flavonoïden in deze genezende varen de levenscyclus in menselijke cellen 'op'-reguleren zodat het risico dat een gezonde cel vervalt tot een kankercel minimaal wordt.

Waarschuwing pluk niet zomaar varens

Waarschuwing: dat sommige varens kunnen worden gegeten, betekent niet dat ze allemaal gegeten kunnen worden.

Het zelf plukken en nadien opeten van varens wordt ernstig afgeraden, mits onder begeleiding van een lokale expert.

Bronnen bij artikel over Selaginella bryopteris

Eerste foto: L. Fdez.
Bij wonden: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35635134/
Maagzweer: https://www.iosrphr.org/papers/vol11-issue7/F1107014758.pdf
Kanker: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21736819/
Flavonoïden tegen kanker: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29298656/
Tegen oxidatieve stress, hitteberoerte: https://www.ias.ac.in/article/fulltext/jbsc/030/04/0499-0505
Tegen Huidziekten: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5532467/