Mooie geneeskracht van mannetjesvaren

Latijnse naam: Dryopteris filix-mas

De mannetjesvaren heeft bladeren die dezelfde vorm hebben als een veer. Elk deel van deze veer lijkt weer op een soort veer. De plant komt voor in loofbossen, slootkanten en greppels. Hij wordt gehouden als sierplant. Mannetjesvaren is een typische schaduwliefhebbende plant. Ook houdt hij van vochtige grond. De plant heeft een geneeskrachtige werking bij lint- en andere ingewandswormen. Hiervoor wordt de wortel gebruikt. Het is echter niet aan te raden zelf hiermee aan de slag te gaan omdat er een aantal vergifitigingsgevallen bekend zijn. Bovendien is het een beschermde plant die je niet zomaar mag uitgraven voor medicinaal gebruik.

Naamgeving

De Latijnse naam van mannetjesvaren is Dryopteris filix-mas. In het Nederlands wordt de plant naast mannetjesvaren Addervoet, Niervaren, Varenwortel en Wormvaren genoemd. Filix-mas betekent zoiets als mannelijke dochter wat uiteraard een contradictie is. De Engelse naam is male fern.

De vorm van de spore is niervormig, vandaar de naam niervaren. Van deze varen werd de wortel gebruikt om zijn geneeskracht; vandaar de naam varenwortel.

Deze plant werd vooral ingezet bij ingewandswormen, daar komt de naam wormvaren vandaan. Daarnaast zijn er minder gevaarlijke natuurmedicijnen bij inwendige wormen.

Gebruik mannetjesvaren tot de Middeleeuwen

De Griekse wijsgeer en natuurkundige Theophrastus, die leefde in de vierde eeuw voor Christus, kende al het gebruik van de wortel mannetjesvaren bij lint- en andere ingewandswormen. Het middel bleef bekend maar werd weinig benoemd.

Mannetjesvaren kreeg de eer toebedeeld om antidemonisch te zijn. 

Het werd als toverkruid gebruikt waarbij men zich onzichtbaar zou kunnen maken. Dat werd bedacht op basis van de signatuurleer; de zaden zijn immers aan het oog onttrokken, wat duidt op de onzichtbaarmakende kracht, volgens enkele tovenaars uit de Middeleeuwen.

Er werden wonderen verricht, wensen vervuld en mensen claimden dat ze dieren konden verstaan na gebruik van mannetjesvaren. 

Verder konden tovenaars in de toekomst kijken, boeien verbreken en sloten openen door dit kruid.

Gebruik mannetjesvaren vanaf de Renaissance

Rembert Dodoens, de baanbrekende kruidenwetenschapper, rakelde in de 17e eeuw de geneeskrachtige werking van mannetjesvaren weer op. In 1775 werd het door arts Muffer op de markt gebracht als een geheim recept.

De Franse regering kocht het recept van de familie toen de arts was overleden. 

Het bleek vooral uit mannetjesvaren te bestaan. Overigens kocht ook Frederik de Grote het recept van een apotheker in Berlijn die van Muffer het recht had gekregen om het recept te maken.

In eerste instantie ging men uit van een middel zonder gevaren maar het bleek bij overdosis toch gevaren te herbergen.

Traditionele medicinale toepassingen in Roemenië

Wetenschappers uit Roemenië hebben een overzicht gemaakt van ruim 150 geneesplanten die traditioneel worden gebruikt. Dat geeft een goed beeld van het gebruik van Europese geneesplanten in het algemeen.

In dit overzicht staan ook vele groenten en keukenkruiden, en ook de mannetjesvaren komt er in voor. 

Deze blijkt in vergelijking met andere geneesplanten relatief veel medicinale toepassingen te hebben.

1. Spijsvertering: Darmworm
2. Huid: Wonden
3. Neurologisch: Epilepsie;
4. Endocriene, metabole en nutritionele ziekten: Vertraagde groei
5. Psychologisch: slapeloosheid
6. Musculoskeletale: Rachitis, Botziekten, Botmisvormingen
7. Bloed- en lymfeklieren: Scrophulose

Mannetjesvaren tegen artritis

In Afrika groeit de mannetjesvaren ook. In Nigeria wordt het ingezet door kruidenartsen. 

Het wordt onder andere voorgeschreven bij artritis Universitaire onderzoekers uit Nigeria deden een onderzoek naar de ontstekingsremmende werking. 

Als reden hiervoor geven ze onder andere op dat NSAID-medicijnen, ofwel synthetische ontstekingsremmende pijnstillers, als nadeel hebben dat ze bijwerkingen hebben zoals maagbloedingen.

Men noemt verder de bijwerkingen maagirritatie, maagzweer, hepatotoxiciteit, nefrotoxiciteit, en hypertensie. Hepatotoxiciteit en nefrotoxiciteit betekenen respectievelijk dat synthetische NSAID giftig is voor lever en nieren.
Vooral in Zuid Nigeria wordt de mannetjesvaren ingezet bij artritis. 

Nu blijkt uit het onderzoek  dat de mannetjesvaren inderdaad ontstekingsremmende werking heeft, met nauwelijks bijwerkingen. 

Ze concluderen dat uit hun studie blijkt dat het gerechtvaardigd is om mannetjesvaren in te zetten bij artritis.

Werkzame stoffen mannetjesvaren

Van de mannetjesvaren wordt uitsluitend de wortelstok bereid tot natuurmedicijn. 

Hierin zitten de volgende werkzame inhoudsstoffen: floroglucinederivaten zoals filmarone, aspinidol, albaspidine, aspidine, flavaspidinezuur en filixzuur. 

Verder bevat het etherische olie, looistof ofwel tannines, vette olie, koolhydraten, zetmeel en was.

Het gevaar van mannetjesvaren

De dosis die voor therapeutische werking van mannetjesvaren leidt is vrij hoog. Het is zelfs zo hoog dat het dichtbij de toxische waarde.

Hoewel er slechts een handvol mensen daadwerkelijk is overleden aan mannetjesvaren, wat in het niet valt bij de dood als gevolg van vele synthetische medicijnen, wordt mannetjesvaren in de fytotherapie, de door wetenschap onderlegde kruidengeneeskunde, nauwelijks meer toegepast voor medicinale doeleinden.

Het gebruik wordt als gevaarlijk en afraadbaar gezien. Wie het toch wilt gebruiken doet dat enkel op voorschrift van een arts.

Mannetjesvaren bij ingewandswormen

Mannetjesvaren is lang een effectief middel geweest tegen ingewandswormen. In de geneeskunde heet deze plant een antihelminthicum.

Het kan worden ingezet bij Toenia saginata of lintworm. De floroglucinolverbindingen, met name filmarone en aspinidol, werken zenuwverlammend op het spierstelsel van de worm waardoor hij loslaat van de darmwand en kan verdwijnen uit het lichaam. 

Het wordt ten sterkste aangeraden om het gebruik van mannetjesvaren gepaard te laten gaan met senna, ricinusolie of vuilhout, wat stuk voor stuk sterke laxeermiddelen zijn.

Dat heeft twee redenen, ten eerste kan de worm dan snel het lichaam verlaten en ten tweede kan het geneesmiddel op basis van mannetjesvaren ook snel het lichaam verlaten zodat de kans op schadelijke bijwerking minder is.

Veilige dosis Mannetjesvaren

Van mannetjesvaren wordt 15 tot 50 gram wortel op een liter water gekookt, net zolang totdat de totale hoeveelheid water slechts een halve liter bedraagt. Het ontstane decoct of infuus wordt ´s morgens op nuchtere maag gedronken.

Na één uur neemt men een laxerend kruid zoals vuilboom of senna. Je kunt ook 10 tot 15 gram van het gedroogde wortelpoeder van mannetjesvaren mengen met honing en in één keer opeten. 

Voor een kind gebruik je een maximale dosis van drie gram. Uiteraard moet je bij het gebruik van wortelpoeder ook na een uur een laxeermiddel innemen.

Veilgheidswaarschuwing Mannetjesvaren

1. Gebruik alleen gedroogde, gestandaardiseerde preparaten op doktersvoorschrift.
2. De bekendste bijwerkingen zijn: misselijkheid, braken, gezichtsstoornissen, leverbeschadiging en geelzucht. Glucose innemen beschermt de lever. Er zijn enkele gevallen met dodelijke afloop vermeld in de geneeskundige literatuur.
3. Contra-indicaties: wanneer er sprake is van de volgende indicaties moet te alle tijde worden afgezien van gebruik van mannetjesvaren: maag- en twaalfvingeredarmbezwaren, nier- en leveraandoeningen, bloedarmoede en hartziekten. Het middel moet niet gegeven worden aan kinderen jonger dan vier jaar, ouderen, zwangere of zogende vrouwen, verzwakte personen.

Pompoenpitten zijn een veilig alternatief om van ingewandswormen af te komen.

Bronnen artikel Mannetjesvaren

1. Algemene informatie: Boek: Blöte-Obbes, De geurende kruidhof
2. Fytotherapie: Boek: Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, Geert Verhelst
3. Foto´s: wikimedia commons
4. Algemene informatie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Mannetjesvaren
5. Algemene informatie: Boek: Planten en hun legenden van Jurrie Meulenhoff en Sophieke Nijhuis
6. Roemeens onderzoek traditioneel gebruik: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7092505/
7. Nigeriaans onderzoek mannetjesvaren tegen artritis: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6612247/