Epigenetica, hoe de genetica oorzaken als buitenaf cruciaal ziet

De genetica heeft ingezien dat erfelijkheid maar een klein deel van het hele verhaal over genezen zijn. Genen kunnen worden aan en uitgezet door voeding. Deze invloed van buitenaf op de werking van genen door leefstijlfactoren valt onder het kopje epigenetica. Epi betekent 'buiten'. Dus het valt onder de factoren die buiten het terrein van de genetica liggen. Het komt er eigenlijk op neer dat genetici door de invoering van de term epigenetica, de genetica om zeep hebben geholpen. De genetica is niet ontwikkeld tot dat wat men in de jaren 90 van de 20e eeuw ervan heeft verwacht.
Ziekten blijken niet in de genen te zitten, maar allerlei invloeden van buitenaf zoals milieuvervuiling, microplastic moleculen, cosmetica en voeding bepalen of de genen gezond blijven of niet.

Externe factoren bepalen werking DNA

Ondervoeding, vervuiling en stress zijn belangrijke ziekteoorzaken. Met ondervoeding wordt ook wel bedoeld een voedingsstoffentekort. Deze factoren beïnvloeden onze genen. Het zijn factoren van buitenaf die onze geven dermate kunnen aantasten dat we ziek worden. Daarom is het belangrijk om gezonde voeding te eten en veel te bewegen. Wanneer we te weinig bewegen, dan kan dat ook een negatieve rol hebben voor het DNA.

DNA aanzetten, of uitzetten

DNA kan aan en uit worden gezet. Dat wordt genexpressie genoemd. Wanneer er sprake is van een 'natuurlijke aanleg' of 'genetische aanleg' voor een bepaalde ziekte, dan kunnen we ervoor zorgen dat dit gen wordt uitgezet. Dat doen we door levensstijl, gezonde voeding, genoeg bewegen, vervuiling voorkomen, zo weinig mogelijk spullen gebruiken in plastic verpakkingen te kopen en door niet aldoor synthetische stoffen op onze huid te smeren.

Factoren van buitenaf bepalen werking DNA

Allerlei factoren van buitenaf, zoals de dingen die je op je huid smeert, de vulsels waarmee je je maag vult, slechte supermarktproducten als energiedrank, frisdrank, koekjes, cakes, chips, snoep en frituursnacks zijn allemaal niet alleen ontdaan van voedingsstoffen, ze zorgen er ook voor dat er oxidatieve stress, celschade en zelfs DNA schade kan ontstaan. Mensen die zich van deze zaken bewust zijn, zorgen ervoor dat ze alleen gezonde voeding en dranken tot zich nemen, teneinde een gezond en ziektevrij leven te leiden.

Diaserie epigenetica

Wat is epigenetica precies?

Epigenetica is een fascinerend en complex veld dat zich bezighoudt met veranderingen in genexpressie die optreden zonder wijzigingen in de onderliggende DNA-sequentie. Het woord "epigenetica" verwijst naar "epi," wat "boven" of "buiten" betekent, en genetica, wat verwijst naar de genen en erfelijkheid. Het gaat dus over veranderingen die bovenop het genoom plaatsvinden en de manier waarop genen worden aan- of uitgeschakeld beïnvloeden. Hier zijn enkele belangrijke aspecten van epigenetica:

• 1. DNA-methylatie: Een van de belangrijkste epigenetische mechanismen is DNA-methylatie. Hierbij worden methylgroepen aan het DNA-molecuul gehecht, wat kan resulteren in het uitschakelen van genen. DNA-methylatie speelt een cruciale rol bij de regulatie van genexpressie en bij processen zoals ontwikkeling, celdifferentiatie en het voorkomen van genetische instabiliteit.
• 2. Histoonmodificatie: Histonen zijn eiwitten waar omheen DNA is gewikkeld in de celkern. Chemische modificaties aan histonen, zoals acetylatie, methylering en fosforylering, kunnen de structuur van chromosomen veranderen en de toegang van enzymen tot het DNA reguleren. Dit heeft invloed op genexpressie door genen toegankelijker of ontoegankelijker te maken voor het celmachinerie.
• 3. Niet-coderend RNA: Niet-coderende RNA-moleculen, zoals microRNA's en long non-coding RNA's, kunnen zich binden aan mRNA-moleculen (messenger RNA), wat de vertaling van mRNA in eiwitten kan beïnvloeden. Hierdoor kan de productie van specifieke eiwitten worden gereguleerd.
• 4. Erfelijke epigenetica: Epigenetische veranderingen kunnen soms van generatie op generatie worden doorgegeven. Dit wordt erfelijke epigenetica genoemd en kan van invloed zijn op de gezondheid en de vatbaarheid voor ziekten van nakomelingen.
• 5. Invloed van omgeving: Externe factoren zoals voeding, stress, blootstelling aan chemicaliën en levensstijlkeuzes kunnen epigenetische veranderingen veroorzaken. Deze veranderingen kunnen van invloed zijn op de gezondheid en het ziekterisico.
• 6. Rol in ziekten: Epigenetische veranderingen spelen een cruciale rol in verschillende ziekten, waaronder kanker, neurologische aandoeningen, hart- en vaatziekten en meer. Het begrijpen van epigenetische processen kan leiden tot nieuwe benaderingen voor de behandeling en preventie van ziekten.

Voorbeelden van ziekten met epigenetische oorzaken

Voedingsmiddelen. Medicijnen, pesticiden, cosmetica en plastic verpakkingsmiddelen zijn allemaal stoffen die we in grote of kleine mate in ons lichaam krijgen. Zelfs bij plastic verpakkingen van flessen en geplastificeerd karton is het zo dat we plastic moleculen in ons lichaam krijgen. Al deze lichaamsvijandige stoffen kunnen samen het risico op ziekteprocessen vergroten. Ze verstoren bijvoorbeeld de hormoonbalans.
Hormonen zijn belangrijke regulators in ons lichaam. Als de hormoonbalans is verstoord dan is er meer risico op voedselallergie. De genoemde factoren zijn de reden dat er in geïndustrialiseerde landen veel meer auto-immuunziekten en voedselallergie zoals pinda-allergie is.

Hoe speelt voeding een rol bij epigenetica?

Voeding speelt een belangrijke rol bij epigenetica, omdat bepaalde voedingsstoffen en dieetkeuzes epigenetische veranderingen kunnen induceren die de genexpressie beïnvloeden. Hier zijn enkele manieren waarop voeding een rol speelt bij epigenetica:

• 1. DNA-methylatie: Bepaalde voedingsstoffen, zoals foliumzuur, methionine, en choline, zijn essentieel voor DNA-methylatieprocessen. Een voldoende inname van deze voedingsstoffen kan helpen bij het handhaven van een normaal methylatieniveau in het DNA, wat belangrijk is voor de regulatie van genexpressie.
• 2. Histoonmodificatie: Verschillende voedingsstoffen en bioactieve verbindingen in voedingsmiddelen kunnen histoonmodificaties beïnvloeden. Bijvoorbeeld, polyfenolen in groene thee en kurkuma worden geassocieerd met histoonacetylatie, wat de toegankelijkheid van genen kan veranderen.
• 3. Antioxidanten: Voedingsstoffen met antioxidant eigenschappen, zoals vitamine C, vitamine E en selenium, kunnen de effecten van oxidatieve stress verminderen. Oxidatieve stress kan epigenetische veranderingen veroorzaken die de genexpressie kunnen beïnvloeden.
• 4. MicroRNA's: De voeding kan de expressie van bepaalde microRNA's beïnvloeden, die op hun beurt de genexpressie reguleren door te binden aan messenger RNA (mRNA) en de vertaling van mRNA in eiwitten te beïnvloeden.
• 5. Dieetpatronen: Langdurige dieetpatronen, zoals caloriebeperking, vasten of ketogene diëten, kunnen epigenetische veranderingen teweegbrengen die de gezondheid en levensduur kunnen beïnvloeden.
• 6. Voedingsstoffen tijdens de zwangerschap: De voeding van een zwangere vrouw kan epigenetische veranderingen in de zich ontwikkelende foetus induceren. Dit kan de genexpressie in de baby beïnvloeden en invloed hebben op de gezondheid op lange termijn.
• 7. Invloed op ziekte: Onderzoek heeft aangetoond dat bepaalde voedingspatronen en voedingsstoffen de epigenetica kunnen beïnvloeden en het risico op bepaalde ziekten, zoals kanker en hart- en vaatziekten, kunnen verminderen.

Kanker zit niet in de genen

Lang is aangenomen dat kanker in de genen zit, wat betekent dat het door 'verkeerde genen' wordt veroorzaakt. Dat beeld blijkt niet te kloppen. Kanker is een ziekte die bij uitstek wordt veroorzaakt door veranderingen in het DNA en RNA, veroorzaakt door epigenetische omstandigheden, zoals voeding, cosmetica, plastic verpakkingen, medicatie, te weinig bewegen, pesticiden en andere kunstmatige elementen die wettelijk mogen worden toegevoegd aan het voedsel, omdat verondersteld wordt dat een kleine hoeveelheid niet schadelijk zou zijn. Het is echter zo dat door een accumulatie van verschillende factoren iedereen die een westerse levensstijl volgt een verhoogd risico heeft op kanker.

Schade aan DNA voorwaarde voor kanker

Een voorwaarde voor kanker is dat het DNA moet zijn beschadigd. Als het DNA is beschadigd dan kan een cel niet meer dood gaan. Hierdoor woekert een cel voort en zaait het zich uit. Pas als door het innemen van gezonde voeding het DNA weer is hersteld, wordt de tumor kleiner en verdwijnt uiteindelijk. Dus kanker komt niet voort uit 'verkeerde genen', maar het zijn levensstijlfactoren die de genen doen muteren zodat een voorwaarde voor kanker ontstaat. Het komt door oorzaken die buiten de genen zijn gelegen, die de genen doen muteren.

Hoe helpt bewegen bij epigenetica?

Bewegen kan ook een rol spelen bij epigenetische veranderingen in ons lichaam. Regelmatige lichaamsbeweging heeft verschillende epigenetische effecten die de genexpressie kunnen beïnvloeden. Hier zijn enkele manieren waarop beweging en fysieke activiteit epigenetische veranderingen kunnen veroorzaken:

• 1. DNA-methylatie: Lichaamsbeweging kan de DNA-methylatie beïnvloeden, wat de toevoeging of verwijdering van methylgroepen aan het DNA-molecuul omvat. Dit kan de genexpressie reguleren. Bijvoorbeeld, sommige studies hebben aangetoond dat regelmatige lichaamsbeweging de DNA-methylatie in bepaalde genen kan veranderen die betrokken zijn bij stofwisselingsprocessen en ontstekingsreacties.
• 2. Histoonmodificatie: Lichaamsbeweging kan histoonmodificaties veroorzaken, zoals histoonacetylatie en histoonmethylering. Deze modificaties kunnen de structuur van chromatine, het complex van DNA en eiwitten, veranderen en de toegankelijkheid van genen voor transcriptie regelen.
• 3. MicroRNA's: Fysieke activiteit kan de expressie van bepaalde microRNA's beïnvloeden, die vervolgens de genexpressie kunnen reguleren door te interageren met messenger RNA (mRNA).
• 4. Telomeren: Regelmatige lichaamsbeweging wordt geassocieerd met een betere telomeerlengte en -stabiliteit. Telomeren zijn de beschermende uiteinden van chromosomen, en hun lengte kan epigenetisch worden gereguleerd. Korte telomeren worden geassocieerd met veroudering en leeftijdsgebonden ziekten.
• 5. Stressrespons: Fysieke activiteit kan de respons van ons lichaam op stress beïnvloeden, waaronder de regulatie van stressgerelateerde genen. Deze veranderingen kunnen ook epigenetisch worden gemedieerd.

Sporten die epigenetisch gezien goed zijn

Het is belangrijk op te merken dat de epigenetische effecten van lichaamsbeweging kunnen variëren afhankelijk van het type en de intensiteit van de oefening, de duur van de training en de genetische aanleg van een individu. Over het algemeen worden regelmatige matige tot intensieve lichaamsbeweging en fysieke activiteit geassocieerd met gunstige epigenetische veranderingen die de gezondheid ten goede kunnen komen. Wat je ook kan zeggen is: Licht sporten zoals wandelen, fietsen, zwemmen, paardrijden en suppen zijn gezond, omdat onze genen daarvan in de goede expressiestand blijven staan.

Bronnen bij artikel Epigenetica

• Algemene informatie:  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3134032/
• Algemene informatie: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcell.2023.1139283/full
• Hormoonbalans en epigenetica: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9953656/
• Voeding, epigenetica en kanker: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6275017/