De geneeskracht van bittere yam

Botanische Latijnse naam: Dioscorea dumetorum

Deze klimplant behoort tot de botanische familie van Dioscoreaceae. Het is familie van de gewone yam, die ook in Europa wordt verkocht. Bittere yam wordt anno 2020 zelden geëxporteerd naar gebieden buiten Afrika. Bittere yam behoort tot de meest gegeten gewassen in Afrika.
Er is gele bittere yam en witte bittere yam. Er zijn vier soorten yam in Afrika die daar van oorsprong groeien. Bittere yam is dus een typisch Afrikaans stapelgewas. Ghanezen noemen de plant Nkanto hama. Zoals vaak zijn voedselplanten ook medicijnen. Behalve de hoge voedingswaarde aan mineralen en vitaminen, die vele ziekten meehelpt voorkomen, is er één specifieke medicinale aanwending aan te wijzen.

In Ghana is het een traditioneel middel wat ingewandswormen verwijdert.

Geografische verspreiding van bittere yam

Recept gefrituurde yampatat

In Nederland is soms yam verkrijgbaar bij een tropische of biologische winkel. De echte grote yams van 10 kilo of meer zijn vooralsnog niet te koop in Nederland, maar wel kleine yams die tajer worden genoemd.

Je kunt yams snijden in kleine patatten, net zo groot als aardappelpatat. Je doet wat kokosolie in de koekenpan en je legt alle yampatatten in de pan. Vervolgens maak je in 5 minuten bakken een medicinale patat.
Als je een kleine frituurpan hebt, kun je daarin kokosolie doen en de yam op deze manier frituren. Maar dat hoeft niet per sé, als je de yampatatten bakt in een koekenpan met flink wat olie, en je draait ze na een paar minuten om, dan verkrijg je min of meer hetzelfde gerecht.

Botanische tekening uit 1910 van Adolf Engler

Yampuree met paradijspeper

Yam kun je koken en tot een puree stampen. Kook het met paradijspeper, zodat het wat pittiger smaakt. 

Wanneer de puree niet helemaal op raakt tijdens het nuttigen van de maaltijd, kun je de yampuree in een koelkast stoppen om er een dag later een salade van te maken.

Yamsalade met paardenbloemblad

In plaats van een aardappelsalade kun je een yamsalade maken. Gebruik hiervoor koud geworden yampuree. Snijd verse groenten in gelijke kleine stukjes. Groenten die je kunt gebruiken zijn ui, knoflook, komkommer, tomaat, paardenbloemblad, fijngesnipperde koolblad en courgette.
De salade breng je op smaak met kruiden als basilicum, peterselie, korianderblad, tijm, rozemarijn, oregano en lavendel. Je hoeft niet al deze kruiden te gebruiken, maar je kiest welke je er het lekkerst bij vindt smaken.

We eten maar 4 van de 600 yamsoorten

Er zijn ongeveer 600 soorten yam en er worden maar enkele gebruikt als voedingsgewas, zo lezen we in een Nigeriaans-Engelse studie, gepubliceerd in Wiley Food Science and Nutrition. 

Dat betekent dat mensen maar 4 van de 600 yamsoorten eten. Er ligt hier nog een groot onontgonnen terrein open om de voedselvoorziening van de mensheid verder uit te breiden en te variëren.
Voordat een yamsoort op de markt komt, moet het worden onderzocht op non-nutriënten. Vrijwel elke voedselsoort bevat non-nutriënten en varkensvlees, vis, kip, kaas, melk en eieren bevatten de meeste non-nutriënten. 

Yam bevat veel minder dan deze laatste opsomming, volgens de onderzoekers.

De opzet van dit onderzoek is om te meten of bittere yam inderdaad een veilig voedingsgewas is, ondanks dat het al eeuwen wordt gegeten in Afrika.

Gecultiveerde soorten yam zijn

• Witte yam (Dioscorea rotundata poir),
• Water yam (Dioscorea alata),
• Bittere yam (Dioscorea dumetorum),
• Gele yam (Dioscorea cayenesis)

De klimplat bittere yam, en enkele hangende peulen, foto Marcel Schmidt

Witte yam is het meest populair

In de hele wereld en ook Afrika wordt de witte yam het meest gegeten. In Nigeria is 70% van de geconsumeerde yam witte yam. 

Toch worden de andere soorten ook gegeten en hebben ze specifieke nutritieve kwaliteiten.
Bittere yam bevat volgens de onderzoekers een zeer laag percentage aan fytinezuur en oxalaten, waarvan wordt gezegd dat het non-nutriënten zijn. 

Fytinezuur zit onder andere in bonen en is samen met lectine de reden dat je bonen niet rauw mag eten.

Oxalaten zitten in rabarber en kunnen weinig kwaad als ze samen met calcium worden ingenomen, wat ook in bittere yam zit. 

De onderzoekers zeggen dat het alkaloïdengehalte iets te hoog is om yam rauw te eten, maar dat doet gelukkig vrijwel niemand, want rauwe yam is niet lekker.

Non-nutriënten verdwijnen tijdens koken

Bij het koken, roosteren of bakken van yams verdwijnen de non-nutriënten zodat we daar niet bang voor hoeven te zijn. 

Yams zijn het allerlekkerst als ze in dunne reepjes worden gesneden en vervolgens gebakken of gefrituurd in gezonde olie zoals kokosolie. 

Je kunt ze eventueel in ruwe palmolie die rood van kleur is bakken, maar in Ghana doet niemand dat. 

Daar gebruiken mensen kokosolie die er anno 2020 omgerekend soms maar 2,50 euro per liter kost.
Als de yam wordt gedroogd en verpoederd tot een meel, dan daalt het gehalte aan non-nutriënten aanzienlijk, en als het eerst werd behandeld met kaliummetabisulfiet dan blijven er volgens de onderzoekers nog minder non-nutriënten achter in het meel. Op deze manier kan het meel worden gebruikt als tarwemeel, wat overigens ook een kleine hoeveelheid fytinezuur bevat.
Fytinezuur is niet echt ongezond en wordt zelfs medicinaal gebruikt, maar het is niet de bedoeling om een teveel aan fytinezuur in voeding te hebben. Fytinezuur werkt tegen verschillende vormen van kanker.

Gezonder dan cassave en andere yamsoorten

Nigeriaanse wetenschappers concluderen in hun studie dat de knollen van de bittere yam hoge waarden aan vezels, proteïnen en mineralen zoals kalium en magnesium bevatten in vergelijking tot de gewone witte yam. 

In witte yam zitten minder proteïnen dan in bittere yam, zo zien de onderzoekers. Flavonoïden, alkaloïden, saponinen en glycosiden worden in de knol aangetroffen, en dit zijn allemaal categorieën stoffen die medicinale werking hebben.

Zo verklaren de onderzoekers antidiabeteswerking en andere werkingen. De bittere yamknollen zijn volgens deze studie gezonder dan de cassaveknollen.

Goed voor gewichtsvermindering

De onderzoekers eindigen hun studie met de opmerking dat er weinig calorieën in bittere yam zitten zodat het een extra goed voedingsmiddel is voor mensen die een dieet eten dat is gericht op gewichtsvermindering.
Behalve kalium en magnesium zitten er ook natrium, calcium, ijzer, mangaan, koper, zink en fosfor als mineralen in de bittere yam. Sommige onderzoekers zien een hoog percentage aan fosfor, anderen zien een laag percentage.

Dat heeft waarschijnlijk te maken met bewatering, kwaliteit van de grond en de timing van het planten en oogsten, maar hoe dat precies werkt daar hebben wetenschappers nog slechts een vaag idee van.
Dat geldt niet alleen voor bittere yam maar voor alle voedingsgewassen. 

Er is nog te weinig onderzoek gedaan naar de groeiwijze, oogstwijze, type grond en type bemesting in relatie tot de inhoudsstoffen van een voedingsgewas.

Dezelfde groenten hebben andere voedingswaarde

Men ging er lang vanuit dat elke groente altijd dezelfde inhoudsstoffen had, maar als je weet dat bijvoorbeeld de kasgroenten uit Nederland vaak slechts 20-30% van de voedingswaarde hebben in vergelijking met biologisch gekweekte groenten, dan kun je inzien dat er nog een hoop onderzoek te doen is om groenten niet alleen het uiterlijk van een groente te geven, maar ook de inhoud zoals smaak en voedingswaarde.
Kasgroenten zoals komkommer smaken vaak waterig, terwijl een biologische komkommer uit de tropen vol met smaak zit en vele variëteiten kent. 

Een kaskommer uit Nederland heeft geen pitjes, terwijl tropische komkommers dat wel hebben.

Er zou onderzoek moeten worden gedaan of het gebrek aan groei van pitjes leidt tot een verminderde voedingswaarde. 

Hier ligt nog onontgonnen wetenschappelijk terrein open. Ook andere factoren zouden moeten worden onderzocht. Kasgroenten worden geteeld met synthetische mineralen in een substraat, en de planten staan niet in de volle grond.

Dat kan een belangrijke reden zijn voor afname in voedingswaarde.
Een gebrek aan fytonutriënten zorgt ook voor gebrek aan smaak, want fytonutriënten of voedingsstoffen zorgen voor kleur, geur en smaak in voeding.

De meeste mensen ervaren dat biologische groenten een rijkere smaak hebben dan supermarktgroenten; dat komt om dezelfde reden; hoe meer voedingsstoffen, hoe meer smaak.

Kunstmatige smaak van kastomaten

In Nederland is het zelfs zo dat kastomaten die gekweekt op een substraat van kunstmatige mineralen, synthetische smaakstoffen met dit substraat krijgen toegediend, zo vertelt een anonieme werknemer in de tuinbouwsector in het Westland.
Dit zijn allemaal dingen die in het het openbaar moeten worden onderzocht op veiligheid voor de consument en vooral wenselijkheid.

Willen we waterige tomaten met weinig voedingswaarde eten die met kunstmatige tomatensmaak worden verrijkt? Willen we elkaar belazeren? Dit zou onderwerp moeten zijn van een politieke discussie.

Als insecten het niet lusten, is het gezond voor mensen

De yam knol, getekend door Adolf Engler in 1910

Yamkevers houden niet van bittere yam

Yamkwekers merken dat de yamplant soms wordt aangevallen en beschadigd door de yamkever. Alleen de bittere yam is immuun voor deze kever.

De gele yam werd wel aangevallen door de lever maar deze werd minder beschadigd dan de witte yam. Witte yam kon tegen een beschadiging oplopen van 40% door vraat van de yamkevers.

De kevers zorgen niet alleen voor een versneld rottingsproces maar ook significante reductie van het aantal voedingsstoffen in de rest van de yam die eventueel nog wel eetbaar is.
De conclusie van het onderzoek luidt dat yamsoorten waarin meer saponinen en flavonoïden zoals tanninen in zitten, beter worden beschermd tegen de yamkever.

Deze saponinen en tanninen houden insecten weg, en zijn tegelijkertijd zijn voor mensen juist gezonde, medicinale stoffen.
Het is een algemeen verschijnsel in de wereld van voedingsgewassen, dat de fytocomponenten die insecten weghouden, dezelfde stoffen zijn als gezonde nutriënten, medicinale stoffen en secundaire metabolieten voor mensen.
Nog even terug naar de kasgroenten; deze worden dermate beschermd dat kevers en insecten weinig kans hebben. Hierdoor hoeven de planten weinig beschermingsstoffen aan te maken. Het zou goed kunnen zijn dat deze te beschermde omgeving de oorzaak is van de lage voedingswaarde van Nederlandse kasgroenten.

Ook daarnaar zou openbaar onderzoek naar moeten worden gedaan, in het kader van de algemene volksgezondheid.

Bronnen, links, downloads, referenties bij artikel over yam

• Kaartje geografische verspreiding: Thomas Dijkman
• Botanische tekening : Wikimedia commons, Die Pflanzenwelt Afrikas, insbesondere seiner tropischen Gebiete - Grundzge der Pflanzenverbreitung im Afrika und die Charakterpflanzen Afrikas (1910) (20914200456).jpg
• Foto Marcel Schmidt: wikiemdia commons, Dioscorea Bild1162.jpg
  
• De meeste informatie komt uit onderstaande, downloadbare wetenschappelijke onderzoeken. Sommige informatie is gedestilleerd uit interviews tijdens reizen door Afrika
• 1
• 2
• 3
• 4
• 5