De volmaakte geneeskracht van varkensvenkel

Varkensvenkel is een typisch Europees theekruid met diverse medicinale toepassingen.

Latijnse naam:  Peucedanum officinale

Varkensvenkel groeit in heel Europa van de Britse eilanden tot Rusland en van de Balkan tot Portugal. Het is een plant die behoort tot de schermbloemigen. De bladeren en de wortel zijn niet eetbaar, in tegenstelling tot bijvoorbeeld beerwortel, maar er kan wel een eetbare gom uit de wortel worden onttrokken. Varkensvenkel heeft vooral medicinale eigenschappen.
Varkensvenkel wordt verkocht bij sommige tuincentra, en op internet.

Algemene informatie

Varkensvenkel is nauw verwant aan de bergvarkensvenkel die van nature alleen in Midden- en Zuid-Europa gedijt. Verder is deze plant een familielid van de pastinaak. Hij bloeit in juli en augustus. Het is een zeldzame plant in het wild maar hij wordt wel vaak gekweekt.

Hij past goed in de medicinale siertuin. In Nederland en België zou je hem in de medicinale moestuin kunnen zetten. 

Varkensvenkel doet het goed op een kalkgrond die bestaat uit leem of klei. In het wild zie je hem vooral langs weilanden, kreupelhout of bosranden.

Medische informatie

Botanische tekening van varkenvenkel door Vicente Martin de Argenta

Hij wordt -medicinaal gezien- gebruikt als vervanging van de engelwortel. Net als grote engelwortel is varkensvenkel als medicijn bij de zwarte pest gebruikt.

Momenteel is het alleen nog een middel bij jicht, koorts, verkoudheid, malaria en reuma ziekten zoals artritis en artrose . Dat varkensvenkel goed is bij malaria hoeve geen verwondering te wekken. De wortel is bitter en alle bittere planten zijn goed bij malaria. De enige reden dat malaria om zich heen kan slaan is dat mensen te weinig bittere voedingsstoffen eten.

Romeinen en varkensvenkel

Plinius, een schrijver die behoorde tot de antieke Romeinen, schreef dat gom van varkensvenkel samen met wijnruit en bittere amandelen kan worden ingenomen bij kortademigheid. Dit recept is volgens hem ook goed bij een opgezette buik; het gaat een opgeblazen gevoel en winderigheid tegen. De hele spijsvertering wordt erdoor verbeterd.

Aanvullend wisten de Romeinen reeds dat varkensvenkel goed werkt voor de blaas en de nieren en dat het menstruatiebevorderend werkt. Het bevallen wordt eveneens lichter en wanneer er onverhoopt sprake is van een dode vrucht wordt deze sneller afgedreven na gebruik van sap van varkensvenkelwortel.

Botanische tekening varkensvenkel van Adolphus Ypey uit 1813

Dodoens en varkensvenkel

Volgens Rembert Dodoens, de legendarische baanbrekende kruidenwetenschapper uit de republiek der Nederlanden in de 17e eeuw, kan het sap van de bladeren iemand die door de slaap bevangen is wakker krijgen. Als je een beetje van dit bladsap inneemt helpt het bij hoest.

Varkensvenkelsap werd eveneens gebruikt bij epilepsie en hoofdpijnen. 

Het sap moet hiervoor vermengd worden met rozensap en azijn en op het hoofd worden aangebracht. Ook melancholie en moeilijk de slaap kunnen vatten werden op deze manier verholpen in ´s Neerlands gouden eeuw. 

Jicht, gespannen zenuwen en kramp werd eveneens met dit mengsel verholpen.

Verder wilde men wel eens het pure sap van de plant op gloeiende hete kolen doen omdat deze rook slangen en andere reptielen verjaagt. 

Ook kan het sap in een gaatje van een tand worden gedaan om de ontsteking te genezen. Het werd samen met rozenolie in het oor gedaan tegen oorpijn. 

Kinderen met een hoge navel werden behandeld door het sap op de navel te smeren. 

Dodoens vond het wortelsap een stuk minder sterk in werking maar het voordeel daarvan is dat het met water kan worden gedronken.

De wortel werd uitwendig gebruikt bij zweren, vooral beenzweren. 

Het werd tot zalf gemaakt dat op de huid werd gesmeerd om het lichaam te verwarmen. Met een dille-olie vermengd werd het lichaam ook verwarmd, tot zwetens aan toe.

Groeiwijze varkensvenkel

Traditioneel gebruik in Oostenrijk

Een maceratie op azijn, wat inhoudt dat een kruid in de azijn wordt gedaan, en een thee van varkensvenkel zijn in Oostenrijk traditionele methoden om de geneeskracht van varkensvenkel aan te wenden.
In Oostenrijk is een thee van de wortel en het blad een middel tegen

• Ingewandsproblemen, ziekten van het spijsverteringsstelsel,
• Huidziekten,
• Ziekten van de ademhalingswegen,
• Virusinfecties, tegen verschillende virussen,
• Cardiovasculaire aandoeningen,
• Koorts,
• Griep
• Verkoudheid.

De Oostenrijkse wetenschappers zien dat er steeds minder kennis van medicinale platen en daarom brachten ze in hun onderzoek de medicinale toepassingen uit de volksgeneeskunde van 71 planten in kaart.

Varkensvenkelthee

Varkensvenkel wordt gedronken als een thee. De gemalen wortel wordt gebruikt als basis voor de thee. 

Deze thee is tevens een maagbitter. 

De wortels worden in het najaar geoogst, tenminste in Duitsland. In Engelstalige bronnen kun je lezen dat het beter is om de wortel in de lente te oogsten.

Eetbaar onderdeel varkensvenkel

Varkensvenkelblad en -wortel kan niet gegeten worden maar je kunt wel een eetbare gom van varkensvenkel verkrijgen door in de lente de wortels open te snijden.

Er komt vervolgens een geel-groen sap uit de wortel welke je kan opvangen. Dit sap is bruikbaar in maaltijden. 

Het wordt eveneens gedroogd om op een later tijdstip te dienen als medicijn. Daarnaast kan er een wierook van worden gemaakt.

Traditioneel gebruik varkensvenkel

Varkensvenkel heeft een zweetdrijvende, krampwerende en diuretische werking. Van de gedroogde wortel wordt een thee of infusie gezet die wordt aangewend bij bronchitis en catarre. 

De wortel wordt op de Britse eilanden in de lente geoogst en vervolgens gedroogd. In de homeopathie maakt men er een medicijn van dat wordt ingezet bij koorts, hoesten en menstruatieproblemen.

Het stimuleert de menstruatie. Hildegard van Bingen was één van de eerste kruidenexperts die de koortsverlagende werking van varkensvenkel beschreef.

Naamgeving

Close-up blad varkensvenkel

In de taxonomie en botanie, twee onderdelen va de biologie, gebruiken we Latijnse namen voor planten. De Latijnse naam die we in de wetenschap gebruiken van varkensvenkel is Peucedanum officinale. In het Duits wordt de plant Echte Haarstrang genoemd, misschien omdat het voorkomen van de plant sterk doet denken aan een haardos. Overigens werd een varken in Engeland vroeger een ´hoar´ genoemd en noemde men dit kruid aldaar ´hoar´s fennel´. 

Het Duitse en Nederlandse woord haar kan ook te maken hebben met de oude betekenis van varken. 

In het Engels heet de plant thans hog´s fennel, wat de letterlijke vertaling is van varkensvenkel.

Varkensvenkel bij oedeem

Varkensvenkel wordt gebruikt in de dierengeneeskunde als medicijn. 

In Roemenië werd in 2007 een wetenschappelijk onderzoek afgerond dat concludeerde dat een extract van varkensvenkel zeer goed werkt bij oedeem.

Er werd op ratten getest. Dat ratten oedeem, ofwel vochtophoping of waterzucht, te lijf kunnen gaan is logisch als je bedenkt dat de wortel van varkensvenkel een diuretische werking heeft. 

Het stimuleert de werking van de nieren. Als de nieren niet goed werken worden afvalstoffen niet goed verwerkt.

Het lichaam kiest er in dat geval voor om de afvalstoffen op te slaan in vocht; vandaar dat oedeemplekken ontstaan. 

Door de nierwerking te stimuleren worden de afvalstoffen afgevoerd waarna oedeem verdwijnt. 

Bij mensen wordt varkensvenkelwortel ook voor zijn diuretische toepassingen gebruikt, net als in de diergeneeskunde.

Inhoudsstoffen varkensvenkel

De wortel van varkensvenkel bevat etherische oliën en coumarinederivaten. 

Derivaten betekent afgeleiden, het variaties van stoffen die we tot de coumarinen rekenen.

Varkensvenkel in de moestuin

Varkensvenkel kun je in de moestuin zetten. Het is een makkelijke plant. 

Sommige mensen willen graag een moestuin maar hebben niet veel tijd om het te onderhouden. In dat geval is varkensvenkel een uitstekende keus.

Hij houdt van vochtige grond en doet het goed als het in een groepje staat. Je kunt het zaad laten ontkiemen in individuele potjes. 

Het zaad heeft een koude periode nodig om te ontkiemen; je kunt het beste varkensvenkelzaad in de winter zaaien en het in de lente of begin zomer, als de planten groot genoeg zijn, uitplanten.

Bronnen varkensvenkel

• Boek: geneeskrachtige planten en kruiden, Ute Künkele en Till Lohmeyer
• http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Peucedanum+officinale
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Varkensvenkel
• http://en.wikipedia.org/wiki/Peucedanum_officinale
• Afbeeldingen: Wikimedia commons
• Traditioneel gebruik Oostenrijk: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3791396/