De geneeskracht van aki, een West Afrikaanse boom in de Carraïben

Botanische Latijnse naam: Blighia sapida

Deze altijd groenblijvende boom is lid van de familie van Sapindaceae. De Engelse naam is Ackee of Jamaican ackee. In Ghana heet het Akye. De vruchten zijn eetbaar maar alleen als ze goed rijp zijn. Als ze te jong zijn of niet rijp genoeg, kunnen ze giftig zijn. Ze bevatten dan teveel hypoglycine A. Daarom worden ze pas geplukt als ze van rijpheid open springen. Dan zit er een verwaarloosbare hoeveelheid hypoglucine A in.
Als de vrucht open springt dan zegt men in Suriname '' De aki's lachen'. Pas dan kan je ze eten.

Hypoglycine A in aki

Men gaat ervan uit dat hypoglycine A tijdens het rijpingsproces wordt omgezet in hypoglycine B, dat in de zaden van deze vrucht zit. Hypoglycine B is een stuk minder giftig dan hypoglycine A. De zaden zijn wel giftig.
De zaden bevatten veel saponinen of zeepstoffen. Hierdoor kunnen ze worden gebruikt om zeep van te maken.

Geografische verspreiding aki

Traditioneel gebruik van Blighia sapida

De bladeren en de bast worden door artsen die zijn opgeleid in de traditionele Ghanese geneeskunde, voorgeschreven bij maagproblemen. 

De schors wordt bereid tot medicijn bij Conjunctivitis of bindvliesontsteking, vooral gekenmerkt door roze ogen, convulsies, toevallen, epilepsie, hernia en tussenribspierpijn of Musculi intercostales.
De wortel wordt medicinaal aangewend bij de aandoeningen seksuele zwakte, kanker, brandwonden, kneuzingen en bronchitis. Het blad en het fruit zijn geschikt bij diarree, migraine en framboesia. Ook wordt het blad op zich gebruikt bij framboesia. Verder dienen de bladeren voor het bereiden van medicinale middelen bij allerlei oogaandoeningen.

De bladeren zijn onderdeel van een genezingsmethode tegen pijnlijke ogen, conjunctivitis of bindvliesontsteking, iritis of ontstoken oogpupil, en trachoom of ooglidontsteking.

De pulp van een twijgje met veel blad wordt gebruikt bij hemoptysis of bloed ophoesten, aambeien en hoofdpijn. Het zaad wordt tot een middel bij pokken verwerkt.

Aki boom

Naamgeving Blighia sapida

De naam Blighia komt van Kapitein Bligh, bekend van de muiterij op het schip De Bounty in Tahiti. De vrucht is vernoemd naar hem om hem te eren. 

Sapida slaat op het feit dat er veel zeepstoffen in de vrucht en pit zitten. Van oudsher worden de pitten gebruikt om te wassen.
De naam ackee komt van de West Afrikaanse naam ackye. In Suriname heet de boom aki.

Het gevaar van te jonge ackeevruchten

In Jamaica wordt een gerecht gemaakt op basis van ackee. Dit wordt regelmatig door de hele bevolking gegeten. Maar soms zijn er uitbraken van Jamaican Vomiting Sickness.

Dan zijn er in alle gevallen te jonge vruchten verkocht en gebruikt. Je kunt dit onder de ondeskundig toegepaste handelingen scharen.
Het komt vaker voor dat men ziek wordt van een plant door ondeskundig gebruik. De stof in het fruit waar men ziek van wordt heet hypoglycine A. In landen waar het wordt verkocht zijn controles nodig op het maximale gehalte aan deze stof in het fruit, zodat mensen die het eten niet ziek worden.

Jong blad aki boom

Via slavermij aangekomen in Caraïbisch gebied

Ackee is de nationale vrucht van Jamaica. Via slavenschepen is ackee aangekomen in het Caraïbisch gebied.

De Blighia sapida is een altijd groen blijvende boom die van oorsprong uit West Afrika komt. 

In het Caraïbisch gebied zijn vele planten en bomensoorten die zijn meegenomen door de slaven.

De slaven kregen als onderdeel van hun beloning stukken grond om zelf fruit, groenten en medicinale planten te verbouwen.

Ackee of aki in Suriname

In Suriname wordt de vrucht aki genoemd. Er groeien niet veel akibomen in Suriname. Toch wordt de vrucht gegeten als een groente.
Tussen 1998 en 2001 zijn er 16 Surinaamse kinderen woonachtig rond de Marronirivier, de grens tussen Suriname en Frans Guyana, overleden. Dat kwam door het te veel eten van de onrijpe vruchten van de ackee boom.

Volgens een onderzoek was de uit West Afrika afkomstige plant destijds te onbekend bij de Marron dokters. 

Nadat men op de hoogte is gesteld van de gevaren van onrijpe ackeevruchten is er niemand meer aan overleden.

Aki vruchten schoongemaakt, voordat ze gekookt worden

De geneeskracht van plantaardige antioxidanten

In een Nigeriaans onderzoek werden drie geneesplanten met elkaar vergeleken op antioxidantwaarde. Het blijkt dat Blighia sapida van deze drie het beste uit de bus kwam.

Deze vrucht blijkt een grote capaciteit te hebben om vrije radicalen te elimineren.

Vrije radicalen zijn de onderliggende grondoorzaak van diverse ziekten zoals diabetes, kanker, artritis, hart- en vaatziekten, obesitas, hersenproblemen en depressie.
De Nigerianen leiden hun onderzoek in met de constatering dat wetenschappelijk onderzoek aan het verschuiven is van synthetische medicijnen naar plantmedicijnen en medicinale voeding, omdat planten een betere therapeutische werking hebben tegen ziekten, en omdat ze vrijwel geen bijwerkingen hebben.
Voorlopig hebben de wetenschappers vooral de antioxidantwerking in een reageerbuisopstelling getest. 

De Nigeriaanse onderzoeksgroep hoopt in de nabije toekomst resultaten te publiceren over het toepassen van fruit met sterke antioxidanteigenschappen bij mensen die een ziektebeeld vertonen.

Traditioneel gebruik in Benin en Jamaica

In Benin wordt de vrucht veel gekweekt en het gedroogde vruchtvlees wordt samen met vers fruit op de markt verkocht. De boom waaraan de vruchten groeien heeft vele medicinale eigenschappen.

Elk deel van de boom is verwerkt in medicijnen en onderzoekers zien dat er maar liefst 22 ziekten zijn die worden behandeld met Ackee door genezers in Benin.

De vrucht wordt dus zowel gegeten om zijn smaak, nutriëntwaarde, als om zijn geneeskracht.
De ackee is vanuit West-Afrika meegenomen door slaven of plantage-eigenaars en aangeplant in Jamaica. 

Ook op dit Caraïbische eiland wordt de vrucht zeer veel gegeten en maakt de omzet door verkoop een flink deel uit van het Bruto Nationaal Inkomen.

Tandproblemen, koorts, malaria, inwendige aambeien, dysenterie, brandwonden, oogontstekingen, gele koorts, constipatie, wondinfecties, fijt en hoofdluis zijn de meest genoemde ziekten door traditionele helers in Benin.

Andere ziekten waarbij de boom wordt ingezet zijn

1. Koorts bij kinderen,
   
2. Overgeven,
   
3. Botbreuken,
   
4. Anemie,
   
5. Bloedsomloopproblemen bij zwangere vrouwen,
   
6. Guineaworminfectie,
   
7. Doorkomen van tanden bij kinderen
   
8. Beten van schorpioenen en slangen.

De onderzoekers stellen dat het belangrijk is om ackee te blijven gebruiken door de bevolking, helemaal omdat de ackeevruchten een wetenschappelijk bewezen werking hebben tegen diabetes type 2.

Aki uit blik

Het is aan te raden om aki of ackee eens uit te proberen als je in de tropen bent. Het is een vrucht met neutrale smaak, maar wel een goede eiwitvervanger, ideaal voor vegetariërs en veganisten.

Ackeevruchten worden in Jamaica ingeblikt en geëxporteerd.

Een blikje kan al snel meer dan 10 euro kosten. 

De redactie van Lichtplant raadt af deze blikken te kopen, aangezien al het ingeblikt voedsel onderhevig is aan verlies aan fytonutriënten en versnelde oxidatieprocessen.

Opengesprongen aki vrucht, foto door Fpalli

Er is geen ackeepittenolie te koop, wel ackeevruchtolie

Nigeriaans onderzoek laat zien dat de olie van de zaden van de ackeevruchten helaas niet veilig is voor consumptie. Op Youtube staat wel een filmpje van hoe je de olie moet maken, maar dat wordt afgeraden door de redactie van lichtplant.nl

Onderzoekers gaan steeds vaker op zoek naar producten die nog niet gebruikt worden teneinde een nieuwe voedselbron te vinden of een plantendeel te vinden dat kan worden gebruikt voor supplementen.

Deze ongebruikte producten zijn vaak onderdelen van planten die als afvalstof gezien worden. Helaas kan in het geval van ackeezaad deze niet tot veilige consumptie-olie worden verwerkt.

Geneeskracht van aki-olie

Een ander onderzoek laat zien dat een olie gewonnen uit de eetbare delen van ackee in tegenstelling tot ackeezaadolie, een zeer voedingsstofrijke en geneeskrachtige olie oplevert.

De onderzoekers zien dat er veel natuurlijke linolzuur in zit en dat is goed tegen prostaatkanker. Volgens de onderzoekers zijn er diverse aanwijzingen dat de olie van de zaden preventief werkt tegen prostaatkanker.
Synthetische linolzuur die aan broodsmeersels wordt toegevoegd en waaraan sommige fabrikanten allerlei hoeraverhalen ophangen, is daarentegen niet medicinaal van aard. Deze toegevoegde linolzuur heeft geen bewezen medicinaal effect

Vervanger voor sodium lauryl fosfaat

In tandpasta zit vaak sodium laury sulfaat. Dat is een synthetisch product met bijwerkingen. Het kan irritatie veroorzaken in de mond, vooral in het mondslijmvlies. Uiteindelijk kan dit leiden tot stomatitis, een va de meest voorkomende ontstekingsziekten in de mond.

Daarom zijn er onderzoekers die op zoek gaan naar meer veiliger vervangers van sodium layryl sulfaat. Jamaicaanse onderzoekers zien dat de saponinen in Blighia sapida deze stof kunnen vervangen.

Men raadt aan om dat gegeven als innovatie te onderzoeken, zodat het zowel ten goede kan komen aan de gezondheid van mensen, als de economie van Jamaica, waar veel ackeebomen groeien.

Bronnen artikel Blighia sapida, aki of ackee

1. Laatste foto Fpalli: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Blighia_sapida_3.jpg
   
2. Overige foto's uit het publiek domein via Wikimedia Commons

Downloadbare wetenschappelijke bronnen Ackee:

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6